Historia

Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą z okresu kilkuset lat p.n.e.. Jeśli znajdziemy w Czarnowąsach, Dobrzeniu i Chróścicach ślady świadczące o stosunkowo wysokiej kulturze materialnej oraz przedmioty i monety rzymskie, oznaczać to będzie, że tereny te były zamieszkałe i ludzie ci handlowali z sąsiadami, a także ze stolicą ówczesnego świata. Najstarszą osadą jest oczywiście Opole położone na głównej przeprawie przez Odrę. Trasa z Opola, po prawej stronie Odry miała mniejsze znaczenie niż dzisiejsza Skorogoszcz i była mniej uczęszczana z powodu niedogodności i sezonowości. Rozlewiska Odry, bagna i olbrzymie lasy powodowały, że prastare osady - Czarnowąsy, Dobrzeń i Chróścice były osadami małymi. Ludzie utrzymywali się z rybołówstwa, myślistwa i zbieractwa.

Dopiero w czasach Silingów te trzy wsie rozwinęły się. Świadczą o tym liczne znaleziska. Przede wszystkim fragmenty cmentarzy ciałopalnych i ślady produkcji ceramiki oraz żelaza odkryte w tych trzech, największych wsiach. Większość znalezisk pochodzi z I do IV wieku n.e.

Mało wiadomo o czasach prehistorycznych, głównie dlatego, że wyroby i budowle (poza ceramiką i niektórymi wyrobami z brązu i żelaza) były drewniane i do dziś się nie zachowały. Bogato natomiast udokumentowana jest ceramika użytkowa, cmentarna oraz ozdoby, broń i niektóre narzędzia.

Silingowie odeszli na zachód w 406 roku, a przybyłe na te tereny plemiona słowiańskie już w VI wieku n.e., zwane są w źródłach "Opolinii" czyli Opolanie. Oznacza to, że gród na opolskim Ostrówku był już w tym czasie znaczącym ośrodkiem.

O ile nazwa wsi Dobrzeń - Dobern, Doberna może pochodzić od Silingów, to Czarnowąsy i Chróścice nazwane zostały przez słowiańskich Opolan.

Pierwsze pisane źródło mówiące o Czarnowąsach, Dobrzeniu Wielkim i Dobrzeniu Małym pochodzi z 1228 roku i jest to dokument dotyczący przeniesienia klasztoru z Rybnika (utworzonego w 1211 r.) do Czarnowąs. Nie oznacza to wcale, że wsie te dopiero powstały. Jeśli książę opolski Kazimierz stara się o utworzenie w Czarnowąsach klasztoru Norbertanek, to znaczy, że chce on podnieść okolicę gospodarczo, społecznie i kulturalnie. W tamtym czasie to właśnie klasztory były ośrodkami postępu.

Klasztor nie mógł powstać na dziewiczym terenie. Dlatego uznać trzeba, że wsie nadane przez Kazimierza klasztorowi stanowiły bazę dla jego działalności czyli funkcjonowały gospodarczo i zapewniały warunki do działalności klasztoru. Istniały już więc od dawna!

Kazimierz nadał w 1228 roku Czarnowąsy i Dobrzeń Mały klasztorowi, podobnie jak Żelazną, Stradunię, Zużelę, Skorogoszcz, Walce i wiele innych, pozostawiając sobie Dobrzeń Wielki, jako wieś książęcą, obciążając go jednocześnie powinnościami na rzecz klasztoru w zamian za świadczenie dla tej wsi usług duszpasterskich.

W roku 1998 przypadło zatem 770-lecie - nie istnienia, ale pierwszego historycznego zapisu o wymienionych wyżej trzech wsiach.

Pierwsze źródło historyczne, mówiące o wsi Chróścice pochodzi z 1268 roku i związane jest z nadaniem jej prawa niemieckiego. Wieś musiała już istnieć skoro zmienia się jej status. Chróścice należały do książąt dolnośląskich. Dopiero w 1321 roku obszar po Stobrawę - w tym też Chróścice - został włączony do księstwa opolskiego. Od tego czasu Chróścice były, tak jak Dobrzeń, wsią należącą do księcia.

Tereny dzisiejszej wsi Kup należały do Dobrzenia. Osadnictwo rozpoczęło się w 1607 roku od wybudowania przez niejakiego Lorenza Slensagka z Chróścic młyna na tzw. Kupie. Nazwa Stary Kup powstała dopiero z chwilą ulokowania w 1780 roku nowej kolonii rzemieślniczej nazwanej Kupp. Kolonię zbudowano według planów architekta z Brzegu - Drenkhana - na gruntach młynarza o nazwisku Thomas Lellek, który za odstąpienie terenów pod kolonię otrzymał 32 morgi lasu. Wybudowanie kolonii kosztowało 14 tys. talarów. Budowę ukończono i zasiedlono w 1782 roku. Pierwszymi osadnikami byli: cieśla, kowal, bednarz, ceglarz, kołodziej, krawiec, karczmarz i chirurg. Wybudowano Urząd Rentowy z wieżą i zegarem oraz kościół ewangelicki. W roku 1847 powstał w Kup sąd. Wieś miała formę okrągłą, a jej mieszkańcy byli dostarczycielami okolicznym osadom wyrobów rzemieślniczych i usług. Istniał tam też browar i gorzelnia. W 1787 roku w kolonii Kup mieszkało już 213 osób. Kościół katolicki wybudowano dopiero w 1897 roku.

Świerkle (Horst) i Brzezie (Finkenstein) powstały w 1773 roku tak jak Kup, jako kolonie w ramach planu zasiedlania Śląska przez króla Prus Fryderyka II.

Pierwsza wzmianka o Krzanowicach pochodzi z 1450 roku, a dotyczy dziesięciny z tej osady dla klasztoru w Czarnowąsach.

Niewiele tylko starsze od Brzezia, Świerkli i Kup są Borki. Pierwszy dokument, który je wymienia pochodzi z 1724 roku.

Najstarszą miejscowością dzisiejszej gminy jest prawdopodobnie Dobrzeń, ale największe znaczenie od XIII wieku miały Czarnowąsy, z których znajdujący się tam klasztor promieniował na całą okolicę religijnie, gospodarczo i społecznie. Stare są też Chróścice i Dobrzń Mały, a także Krzanowice. Pozostałe wsie powstały dopiero w XVIII wieku.